BÀI 330 – Một dược: thuốc hoạt huyết, khứ ứ

Một dược còn được gọi tên khác là Mạt dược, thuộc họ Trám. Trong Đông y cổ truyền, Một dược có vị đắng, tính ôn, quy vào kinh Tâm, Can và Tỳ có tác dụng giảm đau, giảm sưng của các vết thương, ức chế các loại nấm, vi khuẩn gây bệnh ngoài da. Ngoài ra, dược liệu này còn được sử dụng để hạ lượng lipit trong máu.

Tên gọi – Chủng loại

• Tên gọi khác: Mạt dược
• Tên dược: Myrrha
• Tên khoa học: Commiphora myrrha Engler
• Họ: Thuộc họ Trám (Burseraceae)

Đặc điểm sinh thái

+ Mô tả: Một dược là chất nhựa tụ lại thành cục nhỏ, từng khối với hình dạng không giống nhau của cây cùng tên. Gôm nhựa có kích thước to bằng quả mận, lớp bên ngoài có màu nâu đỏ, bên trong sáng bóng, mùi thơm, vị đắng. Một dược là loài cây nhỏ có gai, cây cao khoảng 3 mét, ít phân cành và nhánh. Lá mọc cánh, lép kép gồm ba lá chét có màu lục xám. Hoa một dược nhỏ, màu trắng, mọc ở nách lá. Qủa hạch có hai ngăn, mỗi ngăn chứa một hạt

+ Phân bố: Một dược thường mọc hoang ở những vùng nhiệt đới, chủ yếu ở hai bên bờ biển Hồng Hải và bán đảo Arabian. Hiện nay, dược liệu này chưa tìm thấy ở nước ta, chủ yếu là nhập khẩu từ các nước khác.

Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản

+ Bộ phận dùng: Dùng phận nhựa cây chảy tự nhiên từ kẽ nứt của cây một dược để làm thuốc.

+ Thu hái: Dùng dao hoặc dụng cụ sắt nhọn để rạch vào phần thân vỏ của cây một dược để nhựa chạt ra đối với những cây đã trưởng thành.

+ Chế biến: Nhặt bỏ các tạp chất còn bám vào phần nhựa rồi tán thành bột cùng với Đăng tâm, hoặc sao qua rồi mới tán thành bột. Bên cạnh đó, có thể bào chế bằng cách khác, cho một ít rượu vào cùng một dược rồi nghiền nát, sau đó đem phơi khô hoặc nghiền tán với bột nếp.

+ Bảo quản: Bảo quản dược liệu ở nhiệt độ phòng, nơi khô ráo, tránh ẩm, cần bảo quản trong bao bì để sử dụng được nhiều lần.

Thành phần hóa học

Thành phần có trong Một dược:

• Chất dầu, chất keo, tinh dầu (Trung dược học)
• Heerabomyrrholic acid, Heerabomyrrhol, Heeraboresene, Commiphoric acid, Commiphorinic acid (Trung Quốc Y học Khoa học Viện Dược Vật Nghiên cứu, Trung thảo Dược hữu hiệu thành phần đích nghiên cứu)

Tính vị

• Vị cay, đắng, tính bình (Trung dược học)
• Vị cay, đắng (Dược tính luận)
• Vị cay, đắng, tính ấm, không độc (Hải dược bản thảo)
• Vị đắng, tính bình, không độc (Khai bửu bản thảo)

Quy kinh

Một dược được quy vào các kinh sau:

• Kinh Tâm, Can, Tỳ (Trung dược học)
• Kinh Túc quyết âm (Bản thảo kinh sơ)
• Kinh Tỳ, Thận (Bản thảo tân biên)
• Kinh Tâm, Can (Bản thảo cầu chân)

Tác dụng dược lý

Theo nghiên cứu dược lý hiện đại

Chưa được nghiên cứu.

Theo Y học cổ truyền

Trong Đông y, Một dược có những công dụng sau:

• Ức chế các loại nấm gây bênh ngoài da
• Tác dụng hạ lượng mỡ trong máu
• Hoạt huyết
• Giảm đau, giảm sưng tấy
• Trị ung nhọt sưng đau
• Trị thống kinh, bế kinh ở phụ nữ
• Chữa lành các vết thương do đánh đập, té ngã

Liều dùng – Cách dùng

+ Liều dùng: Dùng 3 – 10 gram mỗi ngày, có thể dùng một mình Một dược hoặc kết hợp với các vị thuốc khác tùy thuộc vào từng bài thuốc.

+ Cách dùng: Đem Một dược và các vị thuốc khác đem tán thành bột mịn, có thể thêm một ít mật rồi hoàn thành viên. Dùng mỗi ngày cùng với nước nóng hoặc rượu nóng. Ngoài ra, có thể sử dụng Một dược để đắp lên các vết thương.

Bài thuốc từ Một dược

Một dược được sử dụng khá nhiều trong các bài thuốc Đông y cổ truyền, bạn đọc có thể tham khảo các bài thuốc dưới đây và áp dụng để điều trị bệnh.

Bài thuốc từ Một dược trị các vết thương bầm tím cho bị đánh đập, đau nhức gân và xương:

• Dùng Một dược, Xuyên khung, Nhũ hương, Xuyên tiêu, Đương quy, Xích thược cùng với Tự nhiên đồng. Đem tất cả các nguyên liệu trên, thái nhỏ rồi tán thành bột mịn, thêm một ít sáp ong rồi hoàn thành viên có kích thước bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần sử dụng 10 gram cùng với nước.

Bài thuốc từ Một dược trị đau lưng do bị chấn thương:

• Dùng Một dược và Nhũ hương với liều lượng bằng nhau rồi đem tán thành bột mịn. Dùng 30% rượu chế thuốc thành hồ rồi đem đắp lên vị trí đau ở lưng, thực hiện mỗi ngày 1 – 2 lần đến khi bệnh tình thuyên giảm.

Bài thuốc từ Một dược trị sưng đau do té ngã:

• Dùng Một dược và Nhũ hương mỗi vị 5 gram; Bạch chỉ, Đương quy và Bạch truật mỗi vị 10 gram cùng với Nhục quế và Cam thảo mỗi vị 3 gram. Đem một thang thuốc trên tán thành bột mịn, sử dụng mỗi lần 6 – 10 gram cùng với rượu nóng, uống mỗi ngày 3 lần.

Bài thuốc từ Một dược trị đau dạ dày, bế kinh ở phụ nữ:

• Dùng 5 gram Một dược, Hương phụ và Ngũ linh chi mỗi vị 6 gram cùng với 10 gram Diên hồ sách. Đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn, sử dụng 8 – 10 gram/ lần cùng với nước hoặc rượu nóng, uống mỗi ngày 2 – 3 lần.

Bài thuốc từ Một dược trị mụn nhọt gây sưng, đau:

• Dùng Một dược và Nhũ hương mỗi vị 5 gram, 3 gram Hùng hoàng cùng với 0,1 gram Xa hương. Đem các nguyên liệu trên tán thành bột mịn, hòa một ít mật rồi hoàn thành viên. Sử dụng  3 – 6 gram mỗi ngày cùng với nước ấm, uống mỗi ngày 2 ngày (buổi sáng sớm và buổi tối).
• Dùng Một dược cùng với Nhũ hương mỗi vị 10 gram, đem tán thành bột rồi đắp lên vùng da bị mụn nhọt, sưng đau.

Bài thuốc từ Một dược trị lipit huyết cao:

• Đen một lượng Một dược tán thành một mịn rồi hoàn thành viên với trọng lượng là 0,1 gram. Sử dụng mỗi ngày 2 – 3 viên cùng với nước ấm, uống mỗi ngày 3 lần.

Bài thuốc trị viêm loét dạ dày tá tràng

• Chuẩn bị: Cam tùng và diên hồ sách mỗi vị 6g, hương phụ, ngũ linh chi và ô tặc cốt mỗi vị 10g, ô dược, xuyên luyện tử, một dược, nhũ hương và mộc hương mỗi vị 5g, hoàng liên 3g.
• Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị đau bụng do nhiều nguyên nhân khác nhau

• Chuẩn bị: Sa nhân, nhũ hương và mộc dược mỗi vị 6 – 10g, xích thược 8 – 12g và đan sâm 12 – 20g.
• Thực hiện: Sắc uống, nếu đau nhiều thì gia thêm diên hồ sách.

Bài thuốc trị chấn thương gây tự máu sưng đau

• Chuẩn bị: Đinh hương 2g, hồng hoa 8g, huyết kiệt, đồng tự nhiên, một dược và nhũ hương mỗi vị 10g, chế phàn mộc miết 4g, tô mộc 15g và xạ hương 0.4g.
• Thực hiện: Tán bột mịn, mỗi lần dùng 3 – 4g uống với rượu, ngày dùng 2 lần.

Bài thuốc trị viêm tắc động mạch thể uất nhiệt

• Chuẩn bị: Đương quy 15 – 30g, huyền sâm 30g, ngưu tất 15g, chế một dược 12 – 15g, bạch giới tử 12g, hoàng kỳ 15 – 30g, liên kiều 15g, kim ngân hoa 30 – 60g, đơn sâm 20 – 30g.
• Thực hiện: Sắc lấy nước uống.

Bài thuốc trị chứng phong thấp tý thống kéo dài gây tê dại tay chân, đau nhức xương khớp

• Chuẩn bị: Nhũ hương và mộc dược mỗi vị 88g, chế nam tinh, chế thảo ô, địa long và chế xuyên ô mỗi vị 240g.
• Thực hiện: Tán thành bột, sau đó hòa với rượu làm thành hoàn nặng 4g. Dùng 1 hoàn uống với rượu khi đói, ngày uống 1 – 2 lần.

Bài thuốc trị gan lách to

• Chuẩn bị: Trạch lan, đơn bì, đào nhân và mẫu lệ và quy vĩ mỗi vị 12g, một dược, nhũ hương và xuyên sơn giáp mỗi vị 6g.
• Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị chân tay sưng đau, đau lưng mỏi gối do té ngã, bong gân hoặc gãy xương kín

• Chuẩn bị: Đồng tự nhiên, huyết kiệt, đương quy, chích một dược, chích nhũ hương, thổ miết trùng, tục đoạn, cốt toái bổ và hồng hoa mỗi vị 12g, mộc hương 8g.
• Thực hiện: Tán các vị thành bột mịn, mỗi lần dùng 12g thuốc bột uống ùng với nước sôi nguội. Ngày dùng 2 – 3 lần. Ngoài ra nên dùng thêm thuốc bột hòa với giấm rượu rồi đắp bên ngoài.

Bài thuốc trị u xơ tử cung

• Chuẩn bị: Hải tảo, đào nhân, miết giáp, mẫu lệ, xích thược và quế chi mỗi vị 160g, tam lăng, nga truật, nhũ hương và một dược mỗi vị 80g, hồng hoa 100g.
• Thực hiện: Đem các vị tán thành bột mịn, chế mật làm thành hoàn. Mỗi lần dùng 10 – 12g bột, ngày uống 2 – 3 lần.

Bài thuốc trị đau nhức các khớp do đàm ứ trệ

• Chuẩn bị: Quế tâm, mộc hương, mộc dược và bạch giới tử mỗi vị 10g, mộc miết tử 3g.
• Thực hiện: Tán bột làm hoàn, mỗi lần dùng 3g uống với rượu ấm. Ngày dùng 2 lần.

Bài thuốc trị đau bụng dưới do huyết ứ, kinh nguyệt không đều, đau lưng, bụng dưới đầy, sắc kinh tím đen và vón thành cục

• Chuẩn bị: Ngũ linh chi (sao) 8g, tiểu hồi hương 7 quả, bồ hoàng 12g, xích thược 8g, can khương (sao) 2g, nhục quế, diên hồ sách, mộc dược và xuyên khung mỗi vị 4g, đương quy 12g.
• Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị đau toàn thân, đau chân, đau lưng hoặc đau vai do huyết ứ

• Chuẩn bị: Địa long 4 – 8g, xuyên ngưu tất 12g, hồng hoa 6 – 12g, tần giao 6 – 12g, hương nhu 4 – 8g, ngũ linh chi (sao) 8g, xuyên khung 8g, đào nhân 12g, đương quy 12g, mộc dược 4 – 8g, hồng hoa 6 – 12g, khương hoạt 4 – 8g, cam thảo 4 – 6g.
• Thực hiện: Sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.

Bài thuốc trị băng đới, khử ứ sinh tân

• Chuẩn bị: Chu sa 40g, nhũ hương, ngũ linh chi và mộc dược mỗi vị 80g, vũ dư lương, xích thạch chi, từ thạch anh và đại giả thạch mỗi vị 160g.
• Thực hiện: Tán bột mịn, gia thêm 10 – 20% gạo tẻ làm hồ và chế thành hoàn. Mỗi lần dùng 4 – 16g uống với nước nóng, ngày dùng 2 lần.

Lưu ý khi dùng

+ Thận trọng:

Trong quá trình điều trị bằng vị thuốc Một dược, người bệnh cần chú ý đến một số vấn đề sau:

• Không sử dụng Một dược để điều trị bệnh cho các đối tượng dị ứng hoặc mẫn cảm với một số thành phần có trong dược liệu này.
• Các bài thuốc từ Một dược chống chỉ định với phụ nữ mang thai, bởi thuốc có thể gây ảnh hưởng đến thai kỳ.
• Bệnh nhân bị bệnh dạ dày cần thận trọng khi sử dụng Một dược.

+ Kiêng kỵ:

• Phàm khớp xương đau và ngực bụng sườn xương sườn đau do khí hư: Không dùng.
• Phụ nữ sau sinh bụng hư đau, ác lộ chợt ra nhiều: Không dùng.
• Ung nhọt, mụn nhọt đã vỡ bọc nước: Không dùng.
• Mắt đỏ có màng không phải huyết nhiệt nặng: Không dùng.

Chúng tôi vừa chia sẻ cho bạn đọc những thông tin cần thiết về dược liệu Một dược cũng như công dụng điều trị bệnh của dược liệu này. Tuy nhiên, bài viết chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế lời khuyên của bác sĩ. Người bệnh không được tự ý sử dụng các bài thuốc từ dược liệu này khi chưa có chỉ định. Tốt nhất, bệnh nhân nên đi đến các cơ sở khám chữa bệnh để được chẩn đoán bệnh một cách chính xác.

LIÊN HỆ MUA SẢN PHẨM
0939 714 275
tiemthuocbacsaithanh
Thuocbacsaithanh

CÁC BÀI VIẾT LIÊN QUAN:
– NGỌC TRÚC VÀ CÁC TÁC DỤNG CHỮA BỆNH
– NHỤC ĐẬU KHẤU VÀ CÁC CÔNG DỤNG CHỮA BỆNH